Wat de gezondheidszorg in Ijsland ons kan leren

In de jaren ’90 waren IJslandse tieners de grootste drinkers en rokers van Europa, maar vandaag de dag hebben ze de gezondste levensstijl van alle Europese tieners!

Door : Catherine Carton

In de jaren ’90 waren IJslandse tieners de grootste drinkers en rokers van Europa, maar vandaag de dag hebben ze de gezondste levensstijl van alle Europese tieners!

Door : Catherine Carton

Deze gunstige evolutie raakte me. Ik was er zelf getuige van tijdens mijn reis in Ijsland afgelopen zomer. De IJslandse autoriteiten hebben talrijke maatregelen getroffen om nicotine- en alcoholverslaving te bestrijden, van onderwijsaanpassingen tot wetswijzigingen.

Gezondheidsmaatregelen zijn zelfs doorgevoerd in de economie, zoals gratis water en veel goedkopere fris- en non-alcoholische dranken in vergelijking met alcoholische consumpties. Doorgedreven maatregelen met een hoopgevende impact.

Nood aan een nog meer geïntegreerde aanpak

Ik was het afgelopen jaar actief als interim afdelingshoofd in de therapeutische gemeenschap voor dubbele diagnoses in Gent (De Sleutel). Groot is mijn respect voor de gezondheidswerkers actief binnen deze sector alsook de bewoners die werken aan hun verslaving en psychische kwetsbaarheid. Het is mooi om te zien dat onze maatschappij investeert in hun zorg.

Tegelijkertijd pleit ik ook voor een nog meer geïntegreerde aanpak van zorg over verschillende beleidsdomeinen, zoals Ijsland ons leert.

Verontrustende evolutie

Recent werden de resultaten van de Public Mental Health Monitor 2023 door ZorgNet Icuro gepubliceerd:

Alcoholgebonden stoornissen in Vlaanderen:

Komen voor bij ca. 11% van de bevolking in 2023, in vergelijking met 3% in 2001-2002.
Beginnen rond de leeftijd van 18 jaar.
Bij een kwart ontwikkelt dit zelfs vóór de leeftijd van 15 jaar.
Bij de helft gebeurt dat tussen 16 en 23 jaar

Hierbij opgemerkt dat deze data een onderschatting inhouden. De afgelopen jaren, en vooral sinds de pandemie, is er een sterk verminderde bereidheid om te participeren aan bevolkingsonderzoek specifiek voor personen met een lagere sociaaleconomische status.

Individuele en collectieve verantwoordelijkheid

Niet alleen op gebied van gezondheid gaat het de foute kant op, maar ook met betrekking tot veiligheid. We weten dat alcohol vaak ook een rol speelt bij een groot aantal conflicten die uitmonden in verbaal en fysiek geweld. Denken wie hierbij bijvoorbeeld maar aan huishoudelijk geweld, wat op zich dan weer nefast is voor de verdere ontwikkeling van onze jeugd.

Als individu kunnen we onze verslaving trotseren, maar durven we ook maatschappelijk onze verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van onze schadelijke drankcultuur?

Durven we kiezen voor een meer doorgedreven aanpak over de verschillende beleidsdomeinen?

Ingrediënten voor impactvol innoveren

Collega Sofie Kuppens geeft aan dat een doorgedreven aanpak verder kan bouwen op de succesfactoren van het Ijslandse preventiemodel:

Co-creatie: samen ontwerpen en implementeren met jongeren, ouders, professionals, beleidsmakers én onderzoekers.
Evidence-based: gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en geïnformeerd door recente lokale data.
Integrale aanpak: lokale interventies gericht op meerdere risico- en beschermende factoren bij ouders, op scholen en gemeenschappen.
Reflexieve monitoring: systematisch monitoren, gezamenlijk reflecteren en bijsturen versterkt impactgericht werken.

Maar ook zou een succesvolle implementatie in de Belgische context aandacht vragen voor:

Adaptatie: aanpak afstemmen op de lokale context samen met betrokken stakeholders.
Transversaal verankeren: inbedden in nationale en lokale beleidsstrategieën op meerdere domeinen.
Zuurstof: middelen en capaciteit om implementatie te faciliteren.
Evalueren: zowel proces als outcomes evalueren om te begrijpen welke factoren werken in verschillende contexten.

Het IJslandse model illustreert ingrediënten voor impactvol innoveren in zorg en welzijn: cocreatie, evidence–informed en systeembenadering – en dat geldt niet alleen voor preventie.

Ook bij WhoCares? timmeren we vanuit deze principes aan geïntegreerde zorg en ondersteuning. Samenwerken aan innovatieve (systeem)oplossingen die ècht verschil maken.

Referenties:

Bruffaerts, R. et al. 2024. De mythes bevraagd. Resultaten van de Public Mental Health Monitor 2023. Zorgnet-Icuro.
Perspective: Iceland Succeeds at Preventing Teenage Substance Use (Gudberg Konrad Jonsson; Harvey Milkman February 2019)

Het stimuleren van alternatieve recreatieve activiteiten, het versterken van gezinsbanden en het verbeteren van zelfredzaamheid en sociale vaardigheden blijken de meest effectieve strategieën voor het voorkomen van criminaliteit en drugsmisbruik. IJsland heeft deze principes met succes op nationale schaal geïmplementeerd, en andere landen moeten dringend overwegen hiervan te leren.

Harvey B. Milkman, Ph.D.

Wil je op de hoogte blijven van ons werk in zorg & welzijn?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, en ontvang elke maand een nieuwe dosis inspiratie in je inbox!